Choroba dwubiegunowa (ChAD) – przyczyny, objawy i leczenie

ChAD wpływa na życie osoby chorującej na to zaburzenie oraz na życie jej bliskich. Doświadczają oni często huśtawki emocjonalnej, gdzie osoba chora w jednej chwili może być pełna radości, aby chwilę później pogrążyć się w rozpaczy. Jak radzić sobie z tym zaburzeniem?

Czym jest ChAD?

Choroba afektywna dwubiegunowa (ang. Bipolar Affective Disorder), w skrócie ChAD, cechuje się naprzemiennymi okresami manii lub hipomanii (podwyższony nastrój) oraz depresji. W ChAD emocje wymykają się spod kontroli i osiągają skrajne nasilenie. Takie ekstremalne stany są destrukcyjne zarówno dla osoby cierpiącej na to zaburzenie, jak i dla jej bliskich. Leczenie jest konieczne, choć pacjent często nie zdaje sobie sprawy z takiej potrzeby - w stanie manii czuje się niezwykle silny i pełen mocy.

ChAD – przyczyny

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) ma skomplikowane i zróżnicowane przyczyny, które obejmują czynniki neurochemiczne, genetyczne, psychologiczne oraz społeczno-środowiskowe.

Czynniki neurochemiczne

ChAD jest związany z nieprawidłowościami w procesach chemicznych zachodzących w mózgu, szczególnie w układach neuroprzekaźnikowych. Zaburzenia w wydzielaniu i działaniu neuroprzekaźników mogą prowadzić do ekstremalnych wahań nastroju, typowych dla tej choroby. U niektórych osób z ChAD mogą również występować zmiany strukturalne w mózgu, choć nie jest jasne, czy są one przyczyną, czy skutkiem zaburzenia.

Czynniki genetyczne

Genetyka odgrywa znaczącą rolę w ryzyku wystąpienia ChAD. Badania wskazują, że wiele różnych genów może wpływać na rozwój choroby w sposób złożony. Osoby, które mają krewnych pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo) cierpiących na ChAD, są w grupie podwyższonego ryzyka zachorowania. 

Czynniki psychologiczne

Z psychologicznego punktu widzenia, na rozwój ChAD mogą wpływać cechy osobowości oraz style radzenia sobie z problemami. Osoby, które mają skłonność do przeżywania intensywnych emocji, mogą być bardziej narażone na rozwój choroby. 

Czynniki społeczno-środowiskowe

Stresujące wydarzenia życiowe mogą wywołać pierwszy epizod ChAD lub prowadzić do nawrotu u osób już zdiagnozowanych. Przeżyta trauma, utrata bliskiej osoby, rozstanie, trudności w pracy czy problemy finansowe mogą być czynnikami wyzwalającymi chorobę. Życie w ciągłym pośpiechu i napięciu, praca pod presją oraz nadużywanie alkoholu i innych używek również mogą przyczyniać się do rozwoju zaburzenia.

Inne czynniki biologiczne

Oprócz neurochemii i genetyki, inne biologiczne czynniki mogą wpływać na rozwój ChAD. Na przykład, zaburzenia neurologiczne oraz niedoczynność tarczycy mogą być związane z pojawieniem się objawów.

Model biopsychospołeczny

Rozwój ChAD tłumaczy model biopsychospołeczny, który uwzględnia wzajemne oddziaływanie przyczyn biologicznych (genetycznych i neurochemicznych), psychologicznych (osobowość i sposoby radzenia sobie z problemami) oraz społeczno-środowiskowych (czynniki rodzinne, styl życia).

Objawy ChAD

Diagnoza może być trudna bez specjalistycznej pomocy, mimo że osoby bliskie często dostrzegają symptomy. W każdym ze stanów pojawiają się różne objawy, co dodatkowo komplikuje proces rozpoznania choroby.

W epizodach depresyjnych osoba doświadcza wielu trudnych objawów. Występuje głębokie przygnębienie, które często towarzyszy ciągłemu smutkowi i poczuciu beznadziejności. Brak energii jest tak dotkliwy, że nawet najprostsze czynności mogą wydawać się przytłaczające i wymagające ogromnego wysiłku. Przewlekłe zmęczenie sprawia, że osoba czuje się wyczerpana niezależnie od ilości snu.

Trudności ze snem mogą przyjmować różne formy: niektórzy mają problem z zasypianiem, inni często budzą się w nocy, a jeszcze inni doświadczają nadmiernej senności i mogą przesypiać większą część dnia. Zmniejszona aktywność fizyczna i psychoruchowa jest charakterystyczna dla tych epizodów – osoba może unikać aktywności, które wcześniej sprawiały jej przyjemność, a nawet codzienne obowiązki stają się trudne do wykonania.

Problemy z koncentracją i podejmowaniem decyzji są kolejnym ciężkim objawem. Nawet najprostsze zadania mogą wymagać ogromnego wysiłku umysłowego, a podejmowanie decyzji, które wcześniej były rutynowe, staje się przytłaczające. Najbardziej niepokojące są jednak myśli samobójcze lub dotyczące samookaleczania.

W epizodach maniakalnych osoba doświadcza szeregu intensywnych objawów, które znacząco wpływają na jej codzienne funkcjonowanie. Przede wszystkim, objawia się zwiększona energia i nadmierny entuzjazm. Osoba może czuć, że ma nieskończoną ilość energii, co prowadzi do nadmiernej aktywności fizycznej. Jest pełna optymizmu i wesołości, co w skrajnych przypadkach może być postrzegane jako nadmierny optymizm, graniczący z oderwaniem od rzeczywistości.

Rozweselony nastrój towarzyszy osobie niemalże cały czas, co może sprawiać wrażenie, że jest ona nieustannie szczęśliwa i beztroska. To może prowadzić do gonitwy myśli, gdzie umysł przeskakuje z jednego tematu na drugi w zawrotnym tempie, utrudniając koncentrację na jednej rzeczy. Osoba staje się niezwykle gadatliwa, często mówiąc bardzo szybko i dużo, nie dając innym dojść do słowa.

Wysoka samoocena i przekonanie o własnych niesamowitych zdolnościach mogą prowadzić do poczucia wielkości i nierealistycznych przekonań o własnych możliwościach. Zmniejszona potrzeba snu jest kolejnym charakterystycznym objawem – osoba może spać bardzo mało, czasem nawet nie spać wcale, a mimo to czuć się pełna energii.

Impulsywne i ryzykowne zachowania są bardzo powszechne w epizodach maniakalnych. Może to obejmować nadmierne wydawanie pieniędzy na rzeczy, które nie są potrzebne lub podejmowanie decyzji życiowych bez zastanowienia, które mogą mieć poważne konsekwencje. Takie zachowania mogą obejmować również ryzykowne działania, takie jak angażowanie się w niebezpieczne aktywności czy nieprzemyślane inwestycje finansowe. Wszystkie te objawy mogą prowadzić do poważnych problemów w życiu osobistym, zawodowym i społecznym osoby dotkniętej manią.

Epizody hipomaniakalne są podobne do manii, ale objawy są mniej intensywne. Osoba doświadcza zwiększonej energii i aktywności, co sprawia, że jest bardziej produktywna i zaangażowana w różne działania. Może wykazywać lekko podwyższony nastrój, czuć się bardziej optymistyczna i radosna niż zwykle, jednak bez skrajnych emocji typowych dla manii.

Osoba w hipomanii wydaje się bardziej pewna siebie i dominująca, co może powodować napięcia w relacjach z rodziną, przyjaciółmi i współpracownikami. W pracy potrafi się to objawiać jako nadmierne zaangażowanie w projekty bez konsultacji z zespołem czy podejmowanie decyzji bez uwzględnienia opinii innych.

W okresach remisji, czyli wtedy, gdy osoba nie doświadcza manii, hipomanii czy depresji, brak jest wyraźnych objawów tych skrajnych stanów. To pozwala na normalne funkcjonowanie w życiu codziennym, zawodowym i społecznym. Osoba może cieszyć się stabilnością emocjonalną, co umożliwia jej skuteczne zarządzanie swoimi obowiązkami.

Leczenie ChAD

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) jest złożone i wymaga długoterminowego podejścia, dostosowanego do specyfiki każdego epizodu choroby. Składa się ono z kilku kluczowych elementów:

Farmakoterapia

Farmakoterapia stanowi fundament leczenia ChAD i obejmuje:

• Leki normotymiczne: Są to stabilizatory nastroju, takie jak lit, walproiniany, karbamazepina oraz lamotrygina.
• Atypowe leki przeciwpsychotyczne: Należą do nich kwetiapina, arypiprazol, olanzapina i klozapina.
• Leki przeciwdepresyjne: Stosowane są zazwyczaj podczas epizodów depresyjnych, choć nie zawsze.
• Benzodiazepiny oraz klasyczne leki przeciwpsychotyczne: Czasami stosowane w przypadku nasilonego pobudzenia i agresji.

Psychoedukacja

Psychoedukacja obejmuje edukację pacjenta i jego bliskich na temat specyfiki ChAD, strategii leczenia oraz czynników ochronnych i ryzyka nawrotu. Ważne jest również zidentyfikowanie charakterystycznych objawów poprzedzających nawrót choroby i wypracowanie strategii radzenia sobie w takich sytuacjach. Edukacja pomaga zrozumieć chorobę i nauczyć się, jak rozpoznawać wczesne sygnały nawrotu oraz jakie działania podejmować w razie ich wystąpienia.

Psychoterapia

Psychoterapia powinna być dostosowana do fazy choroby i aktualnych możliwości pacjenta. Może obejmować:

• Psychoterapię wspierającą: Skierowaną na bieżące wsparcie pacjenta.
• Psychoterapię poznawczo-behawioralną: Koncentrującą się na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z trudnościami.
• Inne formy psychoterapii: Dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Hospitalizacja psychiatryczna

W przypadku bardzo nasilonych objawów ChAD wskazana może być hospitalizacja psychiatryczna, szczególnie jeśli istnieje ryzyko samookaleczenia lub agresji wobec innych.

Współpraca z lekarzem

Niezbędnym elementem terapii jest dobra współpraca pacjenta z lekarzem, która powinna opierać się na:

• Wspólnym ustalaniu celów i metod leczenia.
• Stosowaniu się do zaleceń.
• Otwartym informowaniu lekarza o samopoczuciu, zamiarach i obawach.

Leczenie należy kontynuować także po ustąpieniu objawów, aby zminimalizować ryzyko nawrotu depresji lub manii/hipomanii.

Skutki uboczne i ryzyko nawrotu

Leki stosowane w ChAD nie uzależniają, ale ich nagłe odstawienie może prowadzić do pogorszenia stanu pacjenta. Ważne jest, aby znać potencjalne skutki uboczne farmakoterapii i w razie ich wystąpienia skontaktować się z lekarzem, a nie przerywać leczenie. 

Podsumowanie

Choroba afektywna dwubiegunowa jest chorobą przewlekłą i nawracającą, ale przy odpowiednim leczeniu i dobrej współpracy z lekarzem możliwe jest jej kontrolowanie. Głównym celem terapii jest wydłużanie okresu remisji i niedopuszczanie do nawrotów poprzez farmakoterapię, psychoterapię oraz psychoedukację. To daje pacjentom szansę na powrót do normalnego funkcjonowania. Wczesne rozpoznanie i właściwie dobrane leki, które należy przyjmować przez resztę życia, pozwalają pacjentom funkcjonować w społeczeństwie. Mimo znacznych postępów w zrozumieniu podłoża ChAD, przyczyny tego zaburzenia nie są w pełni wyjaśnione.

Bibliografia

wapteka.pl/blog/artykul/choroba-dwubiegunowa-chad-przyczyny-objawy-i-leczenie

centrumdobrejterapii.pl/materialy/choroba-afektywna-dwubiegunowa

online.synapsis.pl/Choroba-afektywna-dwubiegunowa-ChAD-podstawowe-informacje/ChAD-odmiany-i-typy-choroby