Po ugryzieniu przez kleszcza: Alarmujące objawy i możliwe powikłania

Ciepłe dni wiążą się ze wzrostem aktywności kleszczy. W polskich warunkach klimatycznych stają się aktywne już na przełomie marca i kwietnia, gdy temperatura gruntu osiąga 5-7 stopni Celsjusza. Ukąszenie grozi zakażeniem chorobami odkleszczowymi. Co powinniśmy zrobić, gdy zauważymy ugryzienie kleszcza? 

Dlaczego kleszcze są groźne i jakie choroby przenoszą?

Kleszcze są zewnętrznymi pasożytami ludzi i zwierząt, żywiącymi się wyłącznie krwią. W Polsce występuje około 21 gatunków tych pasożytów, z których najczęściej spotykane są kleszcz pospolity oraz kleszcz łąkowy. Ich cykl rozwojowy trwa od 2 do 3 lat, a każde stadium rozwoju wymaga znalezienia żywiciela. 

Ukąszenie kleszcza to kontakt z krwią i możliwość przeniesienia chorób. W Polsce najczęstsze choroby odkleszczowe to borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu, anaplazmoza i babeszjoza. 

W 2023 roku zgłoszono prawie 700 przypadków wirusowego odkleszczowego zapalenia mózgu, z czego ponad 80 procent wymagało leczenia szpitalnego. W raporcie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny potwierdzono ponad 4 tysiące przypadków boreliozy od 1 stycznia do 15 lipca 2021 roku. Szacuje się jednak, że rzeczywista liczba osób zarażonych chorobami przenoszonymi przez kleszcze, w tym boreliozą, może sięgać nawet 20 tysięcy rocznie.

Wielu pacjentów pozostaje niezdiagnozowana. Objawy grypopodobne we wczesnym stadium choroby, a także późniejsze problemy takie jak zapalenie stawów, zaburzenia kardiologiczne, neuropatie, porażenia nerwów czy zmiany skórne o charakterze zanikowym, często nie są kojarzone z chorobą odkleszczową.

Jak postępować po ugryzieniu kleszcza?

Usunięcie kleszcza:

• Kleszcza usuń za pomocą specjalistycznych narzędzi dostępnych w aptekach, takich jak ssące pompki lub pęseta.
• Uchwyć kleszcza możliwie najbliżej skóry i wyciągnij go, lekko obracając.
• Nie smaruj kleszcza żadnymi substancjami (np. masłem, olejem), ponieważ może to zwiększyć ryzyko infekcji.

Po usunięciu kleszcza:

• Zdezynfekuj miejsce ukłucia spirytusem lub Octeniseptem.
• Obserwuj swoje ciało, szczególnie miejsce ugryzienia, pod kątem wystąpienia rumienia, który może się pojawić od 1 do 6 tygodni.

Obserwacja i diagnostyka:

• Zwracaj uwagę na objawy takie jak bóle głowy, zmęczenie, sztywność karku, bóle stawów i symptomy grypopodobne.
• W przypadku pojawienia się rumienia wędrującego lub innych niepokojących objawów, zgłoś się do lekarza.

Profilaktyka:

• Stosuj środki odstraszające kleszcze na odzież i buty.
• Wybieraj szczelne ubrania i nakrycia głowy, szczególnie w miejscach wysokiego ryzyka.
• Dokładnie oglądaj ciało po powrocie z natury, zwracając szczególną uwagę na zgięcia kolan, łokci, okolice brzucha, pach, piersi, pachwiny, szyi i uszu.
• Przed kleszczami zabezpiecz także swoich pupili.

Skuteczna profilaktyka i szybkie działanie po ugryzieniu kleszcza mogą zminimalizować ryzyko poważnych komplikacji zdrowotnych.

Czym dokładnie jest rumień wędrujący?

Rumień wędrujący jest jednym z najbardziej charakterystycznych objawów boreliozy. Zwykle pojawia się od 1 do 6 tygodni po ukąszeniu przez zakażonego kleszcza i jest obecny u 50–80% zakażonych. Rumień, zaczynając jako mała czerwona plamka lub grudka w miejscu ukąszenia, powiększa się, tworząc czerwony, obrączkowaty wykwit skórny. Może on osiągnąć nawet kilkanaście centymetrów średnicy. Diagnoza rumienia wędrującego opiera się głównie na ocenie klinicznej, a nie na testach laboratoryjnych.

Symptomy boreliozy

Najczęstsze symptomy boreliozy to:

• gorączka,
• zawroty głowy,
• bóle, sztywność i zapalenie stawów,
• pocenie się,
• dreszcze,
• infekcje dróg oddechowych,
• bóle brzucha,
• bóle gardła.

Diagnostyka boreliozy

Jedynym pewnym objawem boreliozy, który pozwala na rozpoznanie choroby bez konieczności dalszej diagnostyki laboratoryjnej, jest rumień wędrujący. W każdym innym przypadku podejrzenia zakażenia krętkami Borrelia, zgodnie z wytycznymi zaleca się dwustopniowe podejście diagnostyczne.

W diagnostyce boreliozy stosuje się testy serologiczne, które wykrywają przeciwciała w pobranym materiale od pacjenta, takim jak surowica lub płyn mózgowo-rdzeniowy. Wcześniejsze testowanie może prowadzić do wyników fałszywie ujemnych i może uniemożliwić wdrożenie odpowiedniego leczenia, ponieważ przeciwciała pojawiają się dopiero po 3-4 tygodniach od ugryzienia,

Pierwszym krokiem jest zazwyczaj wykonanie testów ELISA lub CLIA na przeciwciała IgM i IgG. Wynik ujemny wyklucza boreliozę, podczas gdy wynik dodatni lub niejednoznaczny wymaga potwierdzenia za pomocą Western Blot. W przypadku boreliozy neurologicznej konieczne jest także badanie w kierunku przeciwciał IgG i IgM w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Dodatkowo, badania molekularne takie jak Borrelia burgdorferi DNA met real time PCR, pozwalają na wykrycie DNA krętków w płynie mózgowo-rdzeniowym lub stawowym, co może być pomocne w rozpoznaniu choroby.

Leczenie boreliozy

Leczenie boreliozy, które zazwyczaj trwa od 10 do 21 dni, opiera się na antybiotykach, takich jak doksycyklina, amoksycylina czy ceftriakson. Doksycyklina jest zalecana dla większości dorosłych oraz dzieci powyżej 8. roku życia. Amoksycylina lub cefuroksym są preferowane dla młodszych dzieci, kobiet w ciąży, karmiących matek oraz osób uczulonych na doksycyklinę. Ceftriakson stosuje się u pacjentów z bardziej zaawansowaną boreliozą lub tych, którzy nie mogą przyjmować antybiotyków doustnie. Leczenie może być dłuższe w przypadku cięższych lub uporczywych objawów. Większość pacjentów z boreliozą wraca do pełni zdrowia po właściwej antybiotykoterapii. 

Pamiętaj, że rumień wędrujący jest poważnym objawem wymagającym konsultacji z lekarzem, gdyż wczesne wykrycie i leczenie boreliozy znacząco zwiększa szanse na pełne wyleczenie.

Podsumowanie

Podsumowując, istotną kwestią jest świadomość możliwych powikłań związanych z chorobami przenoszonymi przez kleszcze oraz niezwłoczna konsultacja lekarska w przypadku wystąpienia niepokojących objawów. Wspomniane choroby, takie jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu, mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, dlatego kluczowe jest szybkie rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Bibliografia

https://www.medexpress.pl/ochrona-zdrowia/nie-lekcewaz-ukaszenia-kleszcza/ https://diag.pl/pacjent/artykuly/infekcje-odkleszczowe-co-powinienes-o-nich-wiedziec-i-jak-je-wykryc/ https://www.apteka-melissa.pl/blog/artykul/rumien-po-kleszczu-symptomy-diagnoza-i-leczenie-rumienia-wedrujacego https://enel.pl/enelzdrowie/zdrowie-dla-ciebie/co-zrobic-po-ukaszeniu-przez-kleszcza https://diag.pl/pacjent/qa/jakie-badania-wykonac-przy-podejrzeniu-boreliozy/